Biblioteka

Antykwariat

Nazwa antykwariat pochodzi od łacińskiego słowa antiquarius, które oznacza osobę zajmującą się starożytnościami. Jest to miejsce zajmujące się handlem starymi przedmiotami, mającymi wartość historyczną, estetyczną lub materialną. Często sklep oferujący antyki bądź książki (głównie używane).

W antykwariacie poza książkami można często nabyć obrazy, rzeźby, meble, stare pocztówki, ryciny, grafiki, rękopisy, wyroby artystyczne, numizmaty itp.

Osoba prowadząca antykwariat to antykwariusz.

Biblioteka

Słowo zaczerpnięte z  języka greckiego biblion i oznacza  książkę. Jest to instytucja społeczna, która gromadzi, przechowuje oraz udostępnia zbiory biblioteczne oraz informuje o materiałach bibliotecznych (swoich i obcych). Pozostałe znaczenia to: budynek, pomieszczenie lub mebel.
Materiały biblioteczne to zbiór książek lub innych materiałów źródłowych. Biblioteki cyfrowe gromadzą i udostępniają materiały w postaci cyfrowej. W skład zbiorów wchodzą dokumenty tekstowe (książki, czasopisma, rękopisy, ulotki) oraz zapisy dźwięku i obrazu – nuty, ryciny, rysunki, płyty i taśmy dźwiękowe. Materiał biblioteczny uporządkowany jest według sygnatur czyli klasyfikacji bibliotecznej.
Pierwsze biblioteki powstały już w 3 tysiącleciu pne w Egipcie i Chinach. W średniowieczu powstawały biblioteki klasztorne i kościelne a w późniejszym czasie uniwersyteckie oraz dworskie, które miały bardzo wąski zasięg. Wiele zmian w bibliotekarstwie nastąpiło po wynalezieniu druku w XV-XVI w. Okres reformacji stworzył biblioteki miejskie. Biblioteki dworskie zaczęto otwierać dla publiki. Wraz z sekularyzacją zakonów księgozbiory klasztorne zasiliły biblioteki świeckie. Na przełomie XVIII-XIX w. wraz z silnym rozwojem nauki powstały biblioteki powszechne. Utworzono biblioteki narodowe i parlamentarne, jak również biblioteki dla niewidomych czy biblioteki szpitalne.
Biblioteki dzielą się ze względu na sposób udostępniania zbiorów na prezencyjne – czytelnie, biblioteki wypożyczające. Większość bibliotek ma charakter mieszany.

Bibliomania

Bibliomania jest  jednym z możliwych objawów w zaburzeniu obsesyjno-kompulsyjnym polegający na obsesyjnej namiętności do kolekcjonowania książek rzadkich lub efektownych bez względu na ich wartość intelektualną czy użytkową.

Czasopismo

Czasopismo zwane jest również periodykiem lub publikacją periodyczną. Wydawane w trybie ciągłym, ukazujące się najczęściej w określonych terminach pod niezmienionym tytułem oraz taką samą szatą graficzną o podobnej objętości i formacie. Czasopismo zawiera materiały od wielu autorów i określoną tematyk
Ze względu na częstotliwość wydań wyróżniamy najczęściej następujące rodzaje czasopism:
•    dziennik,
•    dwudnik (gazeta dwudniowa)
•    tygodnik,
•    dwutygodnik,
•    miesięcznik,
•    dwumiesięcznik,
•    kwartalnik,
•    oraz szczególna postać czasopisma – nieregularnik.
Wydawnictwa rzadsze niż kwartalne (np. półrocznik, rocznik, annał) określa się często jako edycję kolejnych zeszytów, wydań lub tomów. Potocznie za czasopisma uważa się publikacje od tygodnika wzwyż, te wydawane częściej nazywając gazetami.

Drzeworyt

Czterej Jeźdźcy Apokalisy Albrecht Dürer, 1497-98

Drzeworyt – to najstarsza technika graficzna, w której na wygładzoną powierzchnię drewnianego klocka nanosi się rysunek, a potem wycina się go w odpowiedni sposób za pomocą różnego rodzaju noży i dłutek. Jeśli chcemy mieć czarny rysunek na białym tle, to trzeba wyciąć całe tło, pozostawiając wypukłe linie rysunku. Jeżeli chcemy uzyskać odwrotny efekt – biały rysunek na czarnym tle, wystarczy wyciąć linie rysunku i pozostawić wypukłe tło. Wypukłe części klocka pokrywa się farbą drukarską, przykrywa papierem i odbija na prasie ręcznej. Jeśli nie ma prasy, można wykonać odbitkę, mocno pocierając położony na klocku papier. Uzyskany efekt zależy także od rodzaju użytego drewna. W miękkim drewnie, ciętym wzdłuż słojów, możemy wycinać tylko dość “grube” linie. Twarde drewno, cięte w poprzek słojów, pozwala na stosowanie drobnych i bardzo precyzyjnych linii. Drzeworyt jest techniką graficzną należącą do druku wypukłego oraz odbitką uzyskaną tą techniką.
Drzeworyt w zależności od przygotowanego klocka i sposobu wycinania dzielimy na

• drzeworyt wzdłużny czyli langowy,
• drzeworyt poprzeczny czyli sztorcowy.

W drzeworycie wzdłużnym tło wycinano dłutem wzdłuż słojów w drewnie miękkim (lipa, jabłoń, świerk). W drzeworycie poprzecznym (wynalezionym przez Thomasa Bewicka około 1771 roku) całość klocka cięta jest rylcem w poprzek słojów w twardym drewnie (bukszpan, dzika grusza). Drzeworyt poprzeczny zyskał wielką popularność, gdyż – oprócz trwałości pozwalającej na większą ilość odbitek – umożliwiając cięcie w różnych kierunkach pozwalał na uzyskanie precyzyjnego rysunku, zróżnicowanej kreski i subtelnych tonów. W XIX wieku był powszechnie stosowany jako technika ilustracyjna dla prasy, a także jako drzeworyt reprodukcyjny, odtwarzający dzieła malarskie.
Inne rodzaje drzeworytu:

• drzeworyt groszkowy (śrutowy) — powstał w XV wieku, stosowany na terenie Niemiec i Niderlandów; formę uzyskuje się przy pomocy puncy dającej efekt tekstury,
• drzeworyt tonowy (białoryt) — powstaje na zasadzie negatywu – druk odbywa się białą farbą na czarnym tle, stosowany np. przez Altdorfera,
• drzeworyt faksymilowy — używany do tworzenia szczegółowych reprodukcji, szczególnie rysunków, gdyż dawał efekt swobodnych linii,
• chiaroscuro (drzeworyt światłocieniowy) — pojawił się w XVI w. we Włoszech i Niemczech; uzyskuje się go z dwóch matryc (czarny kontur linearny to jedna płyta, druga to obszary światła — druk szrafirunkowy jasną farbą) oraz barwionego papieru (który jest trzecim walorem — półcieniem).

Drzeworyt jest najstarszą techniką graficzną. W historii drzeworytu największą rolę odegrał Daleki Wschód. Kolebką wykorzystywania wyrzeźbionych negatywów drewnianych do druku była Korea (ok. 751). Później technika ta przeszła do Chin, Japonii, gdzie nadal się rozwija. W Japonii mistrzami drzeworytu byli m.in. Hiskikawa Moronobu, Suzuki Harunobu, Katsushika Hokusai, Utagawa Hiroshige i Utamaro Kitagawa, którzy wykonywali portrety, pejzaże, sceny rodzajowe, teatralne i z życia kobiet.
W Europie drzeworyt wszedł w użycie u schyłku XIV w. po upowszechnieniu umiejętności wytwarzania papieru, a najstarsze zachowane drzeworyty pochodzą z około 1400 roku z terenu Francji i Niemiec. Były to wykonywane w opactwach pojedyncze obrazki ze scenami religijnymi. Początkowo europejscy drzeworytnicy posługiwali się rysunkiem konturowym i zaznaczali tylko niezbędne szczegóły (twarz, strój). W połowie XV w. zaczęto w celu wydobycia plastyki stosować cieniowanie równoległymi kreskami (tzw. szrafowanie). O popularności drzeworytu u schyłku średniowiecza w Europie świadczy powstanie zawodu drzeworytnika-rzemieślnika, wycinającego w klocku rysunek wykonany przez artystę. W XV-XVI w. drzeworyt był uprawiany m.in. przez A. Altdorfera, Jacopa de Barbari, H. Burgkmaira, Ugo da Carpi, L. Cranacha st., H. Holbeina mł., Lucasa van Leyden. Najwybitniejszą indywidualnością był w tym czasie A. Dürer, który posługiwał się niezwykle urozmaiconą, precyzyjną kreską (Apokalipsa 1498, Pasja Chrystusa 1498-1510, Życie Marii 1501-1511).
W pierwszej połowy XV wieku technika drzeworytnicza znalazła zastosowanie w wydawaniu książek. Powstała tzw. książka blokowa, w której całe stronice (zawierające jednocześnie tekst i ilustracje) były wycinane i odbijane z jednej deski (klocka). Książki blokowe są niezwykle rzadkie i cenne (zachowało się jedynie około 100 egzemplarzy). Najczęstszymi ich tematami były przedstawienia ze Starego i Nowego Testamentu. Jedną z najstarszych zachowanych jest Biblia Pauperum, pochodząca z lat 1430-40 z kręgu kultury niderlandzkiej. Po wprowadzeniu druku książkowego drzeworyt znalazł trwałą pozycję w dziedzinie ilustracji. Jedną ze znanych książek ilustrowanych drzeworytami była „Kronika Świata” („Liber Chronicarum”) Hartmana Schedla, która ukazała się w1493 roku.
Poza odbijanym z jednego klocka i najbardziej rozpowszechnionym drzeworytem czarno-białym powstały w XVI w. inne typy drzeworytu: białoryt (powstaje na zasadzie negatywu – druk odbywa się białą farbą na czarnym tle ), drzeworyt barwny (w którym poszczególne barwy są odbijane z różnych klocków) i drzeworyt chiaroscuro ( z jednego klocka, w którym wycięte zostały białe partie świateł, odbijano podkład w tonie sepiowym, szarym, szarozielonym, błękitnym lub brązowym, na podkład ten nadrukowywano czarny rysunek wycięty w drugim klocku, otrzymując w ten sposób odbitkę np. czarno-brązową, wzbogaconą o białe partie świateł ), zwany też światłocieniowym. Głównymi ośrodkami rozwoju drzeworytnictwa były Niemcy, Niderlandy, Francja, a we Włoszech Wenecja i Florencja.

W murowanej piwnicy Władysław Skoczylas, 1929

Od poł. XVI w. drzeworyt rozwijał się również w Polsce. Drzeworyt powszechnie wykorzystywano do ilustrowania książek, których ilość narastała w związku z rozwojem drukarstwa. W okresie tym techniką drzeworytu ilustrowano książki religijne, przyrodnicze, geograficzne, opowiadania moralizatorskie i historyczne, kalendarze, wzorniki ornamentów, portrety, widoki miast, karty do gry, kopiowano obrazy, wykonywano druki ulotne o charakterze religijnym, politycznym, satyrycznym itp. W XVII-XVIII w. drzeworyt został wyparty przez graficzne techniki metalowe (akwaforta, miedzioryt), a jednocześnie dzięki względnej łatwości wykonania upowszechnił się w sztuce ludowej, w której przetrwał do XX w.
U schyłku XVIII w. w związku z wynalazkiem drzeworytu poprzecznego, dającego nowe możliwości techniczne, nastąpiło ponowne zainteresowanie techniką drzeworytu. W XIX w. drzeworyt był techniką powszechnie używaną do ilustrowania czasopism (w Polsce np. Tygodnika Ilustrowanego i Kłosów), a u jego schyłku został wyparty przez autotypię. Często wykonywano humorystyczne i satyryczne drzeworyty o tematyce obyczajowej oraz reprodukcje malarstwa. W XIX w. drzeworyt uprawiali m.in. G. Doré, P. Gavarni i A. Menzel.
U schyłku XIX w. pod wpływem drzeworytu japońskiego następuje renesans drzeworytu artystycznego (np. P. Gauguin, E. Munch). Jednocześnie następuje zmiana zasobu używanych środków formalnych i odejście od drobiazgowej kreski na rzecz kontrastowych zestawień czarnych i białych płaszczyzn. W początkach XX w. także niemieccy ekspresjoniści dostrzegli wyrazowe możliwości drzeworytu. W XX w. drzeworyt uprawiali m.in. E. Nolde, E.L. Kirchner, F. Marc, K. Kollwitz, F. Valloton i M.C. Escher.
W Polsce drzeworyt zaznaczył się szczególnie w II połowie XIX wieku, dobie panowania techniki sztorcowej. Działali wówczas: W. Smokowski, J. Holewiński, E. Goradowski, J. Styfi wykonujący ilustracje dla gazet i książek, opierając się na rysunkach Andriollego, Gersona, Gierymskiego i innych malarzy i rysowników polskich. W wieku XX na terenie kraju działało kilkunastu znakomitych artystów – ilustratorów i malarzy, pracujących w technice drzeworytu: W. Skoczyłaś, Z. Pronaszko, E. Bartłomiejczyk, T. Cieślewski – syn, S. Ostoja-Chrostowski, W. Wąsowicz, W. Borowski, T. Kulisiewicz, S. Mrożewski, L. Tyrowicz, T. Makowski, J. Panek, J. Gielniak, M. Wejman.
Drzeworyt jest techniką stosowana w grafice do dziś.

Inkunabuł

Inkunabuł (z łac. incunabula, powijaki, kołyska) – umowne określenie pierwszych druków, a także pierwocin innych technik graficznych.
Za początek powstawania inkunabułów przyjęto datę ukazania się pierwszego inkunabułu: Biblii 42-wierszowej wydanej przez Johannesa Gutenberga w roku 1455. W wielu krajach przyjęto zasadę, że przełom XV i XVI w., ściślej mówiąc dzień 31 grudnia 1500 r., stanowi umowną granicę pomiędzy inkunabułami a książka innymi starymi drukami. Jednak nie we wszystkich krajach wybrano taką cezurę. Tam gdzie sztuka drukarska dotarła późno, w ostatnich dziesiątkach XV w., np. w Skandynawii, tam rodziły się tendencje do przesunięcia daty inkunabułu na rok 1525 lub, jak w Czechach na rok 1526. Pierwszym inkunabułem wydrukowanym czcionką cyrylicką jest “Triod Cwietnaja”, wydana w Polsce prawdopodobnie w roku 1488.
Postinkunabuły to dzieła, których skład i druk rozpoczęto przed, a ukończono po 1500 r. (najczęściej w 1501 r.) nazywa się postinkunabułami; można tu zaliczyć np. Castigatoriu[m] [...] in corruptoriu[m] librorum sancto Thome d Aquino [...] de Colonny, którego druk ukończono 8 stycznia 1501 r. w Strasburgu czy Opera Hrosvite Celtisa (Norymberga 1501).
Inkunabuły formą przypominają rękopis. Brak karty tytułowej, wszystkie dane o autorze, drukarzu, miejscu i roku wydania umieszczone są często na końcu dzieła w kolofonie. Kompozycja strony wczesnych inkunabułów przypomina układ rękopisów. Biblie, dzieła liturgiczne i prawnicze mają układ dwuszpaltowy, a dzieła o treści świeckiej jednoszpaltowy. W dziedzinie ilustracji: malarstwominiaturowe, marginalne floratury, kolorowany drzeworyt, inicjały uncjalne.
Najbogatsze zbiory inkunabułów znajdują się w Bibliotece Narodowej w Paryżu i w British Museum w Londynie. Istnieją spisy inkunabułów w poszczególnych bibliotekach i krajach (najsłynniejszy: Gesamtkatalog der Wiegendrucke K. Haeblera). W Polsce centralny katalog inkunabułów prowadzi Biblioteka Narodowa

Książka

Książka ilustrowana z 1866

Książka – dokument piśmienniczy myśli ludzkiej, raczej obszerny, w postaci publikacji wielostronicowej o określonej liczbie stron, o charakterze trwałym.
Dzisiejsza postać książki wywodzi się od kodeksu, czyli kartek połączonych grzbietem, które wraz z upowszechnieniem pergaminu zastąpiły poprzednią formę dokumentu piśmienniczego, czyli zwój.

Kryteria

Za książkę uważa się:

• wydawnictwo zwarte – przeciwieństwo czasopisma, może to być duży utwór literacki, zbiór mniejszych utworów, leksykon, podręcznik, poradnik, praca naukowa, dokument lub zbiór dokumentów, album, atlas itp.
• wydawnictwo dziełowe – przeciwieństwo akcydensu
• utwór prozatorski, synonim powieści – utwór obszerniejszy niż opowiadanie, nowela czy esej
• zbiór mniejszych utworów prozatorskich, o określonej myśli przewodniej i wspólnej kompozycji, powiązanych w całość redakcyjną, także zbiór myśli, zapisków, notatek, artykułów
• zbindowany lub oprawiony wydruk elektronicznej wersji publikacji (np. z pliku PDF).
• w terminologii bibliotekarskiej:
  • publikację powyżej 48 stron – publikacja mniejsza określana jest wtedy jako broszura
  • każdą pozycję biblioteczną w oprawie twardej – także np. nuty, mapy, oprawione zszywki czasopism itp.

Manuskrypt

Manuskrypt (rękopis) to zapisany odręcznie tekst, niepowtarzalne dzieło o indywidualnych cechach. Najdawniejsze rękopisy to:
•    inskrypcje na kamieniu np z kultury Vinča od 7500 lat temu
•    na tabliczkach glinianych
•    chińskie na skorupach żółwia lub ryte w metalu
•    egipskie na zwojach papirusowych
W innych znaczeniu jest to każdy tekst zapisany za pomocą ołówka, atramentu, tuszu. W średniowieczu powielaniem rękopisów zajmowali się mnisi – ruch ten zapoczątkował Kasjodor – fundując klasztor w Vivarium. Ważne rękopisy średniowieczne zdobiono iluminacjami. Najstarsze europejskie rękopisy iluminowane pochodzą z VIII w., w Polsce z XI w. Przykłady polskich zabytków tego typu to m.in. Ewangeliarz gnieźnieński, Złoty kodeks pułtuski (Ewangeliarz płocki), Sakramentarz tyniecki, Kazania świętokrzyskie.

Pismo

Pismo to system umownych znaków, za pomocą których można utrwalić język mówiony.

Jest wiele sposobów zapisu mowy. Generalnie można je podzielić na zapis dźwięków oraz zapis znaczeń. Większość używanych obecnie systemów pisma to systemy mieszane fonetyczno-znaczeniowe.

Rozmieszczenie różnych typów pisma na świecie

Badania medyczne pokazują, że przy czytaniu pisma znaczeniowego aktywność obszarów mózgu rozkłada się inaczej niż przy czytaniu pisma fonetycznego. Pismem fonetycznym zajmuje się głównie lewa półkula, natomiast znaczeniowym prawa. Zaburzenie odwzorowywania znaków nazywa się dysgrafią.

Systemy pisma

W większości współczesnych języków europejskich używa się systemu mieszanego i tak:

• słowa są zapisywane fonetycznym systemem alfabetycznym
• nazwy własne są zapisywane fonetycznym systemem alfabetycznym
• systemem znaczeniowym zapisuje się m.in.:
  • liczby są zapisywane systemem znaczeniowym, bardzo rzadko zapisuje się je fonetycznie. Tak więc zwykle 120 a nie ‘sto dwadzieścia’
  • nazwy substancji chemicznych, np. zapis HCl występuje znacznie częściej niż zapis chlorowodór

W większości z tych języków jednak w zapisie słów “normalnych” istnieją obok elementów fonetycznych również elementy znaczeniowe – wiele allomorfów zapisuje się w ten sam sposób pomimo odmiennego ich brzmienia. W języku polskim dotyczy to głównie dźwięczności spółgłoski końcowej (np. chleb i chleba choć b w chleb wymawiane jest zwykle p). W języku angielskim zjawisko to ma znacznie większy zasięg. Np.:

• do /du/
• does /daz/
• don’t /dont/

Trzy fonetycznie różne allomorfy (/du/, /da/ i /do/) są tu zapisywanie w ten sam sposób ze względu na wspólne znaczenie. W piśmie angielskim to zjawisko występuje tak często, że można mieć wątpliwości czy zasadne jest określanie go pismem fonetycznym.
Dla porównania, w piśmie japońskim używa się:

• Dla większości “normalnych” słów systemu znaczeniowego kanji
• Dla końcówek gramatycznych oraz rzadszych “normalnych” słów fonetycznego systemu sylabicznego hiragana.
• Dla japońskich nazw własnych używa się systemu sylabicznego hiragana. Wiele nazw własnych zapisuje się systemem znaczeniowym kanji.
• Dla zapożyczeń z języków zachodnich oraz dla zachodnich nazw własnych używa się fonetycznego systemu sylabicznego katakana.
• Do niektórych nazw obcych (np. skróty nazw organizacji) używa się romaji, czyli alfabetu łacińskiego.
• Czasem używa się romaji lub hiragana do wszystkiego w sytuacjach, w których trudno byłoby używać innych systemów.

Typy pisma

Różne typy pisma

• piktograficzne (obrazkowe) – przedmioty i czynności zapisywane są za pomocą piktogramów (obrazków)
• ideograficzne – idee i pojęcia zapisywane są za pomocą ideogramów, przedstawiających abstrakcyjne pojęcia; to kolejny etap ewolucji pisma w stosunku do piktogramów. Ideogramy to obecnie m.in. niewielka część chińskich znaków.
• fonetyczne – symbole przedstawiają dźwięki:
  • pismo głoskowe (alfabet) – symbole oznaczają spółgłoski i samogłoski, np. alfabet łaciński, alfabet grecki, cyrylica, głagolica, hangyl,
  • pismo spółgłoskowe (abdżad) – symbole oznaczają spółgłoski, wartość samogłosek wynika z kontekstu np. alfabet hebrajski,
  • pismo alfabetyczno-sylabiczne (abugida) – symbole oznaczają spółgłoski, a wartość samogłosek zmieniają znaki diakrytyczne,
  • sylabariusz – symbole oznaczają sylaby, np. katakana i hiragana;

• pismo złożone lub pismo mieszane – w jednym systemie pisma występuje kilka podsystemów, np. pismo japońskie, na które składają się sylabariusze hiragana i katakana, oraz ideogramy chińskie – kanji,
  • pismo ideograficzno-fonetyczne (piktofonetyczne) – w jednym znaku pisma występują elementy fonetyczne i semantyczne (taką strukturę ma ok. 80 proc. znaków chińskich).
• pismo węzełkowe

Pismo egipskie

Pismo egipskie to pismo starożytnego Egiptu, które opiera się na 3 rodzajach hieroglifów: znakach fonetycznych, ideograficznych i determinatywach. Odpowiedni układ pozwala stworzyć układ zdania mówionego. Przy zapisywaniu obcojęzycznych nazw posługiwano się alfabetem. Jednoznacznymi symbolami w języku egipskim były tylko znaki reprezentujące bóstwa. Sposób wymowy hieroglifów nie jest znany gdyż jest to język wymarły.

Rękopis

Rękopis (manuskrypt) to zapisany odręcznie tekst, niepowtarzalne dzieło o indywidualnych cechach. Najdawniejsze rękopisy to:
•    inskrypcje na kamieniu np z kultury Vinča od 7500 lat temu
•    na tabliczkach glinianych
•    chińskie na skorupach żółwia lub ryte w metalu
•    egipskie na zwojach papirusowych
W innych znaczeniu jest to każdy tekst zapisany za pomocą ołówka, atramentu, tuszu. W średniowieczu powielaniem rękopisów zajmowali się mnisi – ruch ten zapoczątkował Kasjodor – fundując klasztor w Vivarium. Ważne rękopisy średniowieczne zdobiono iluminacjami. Najstarsze europejskie rękopisy iluminowane pochodzą z VIII w., w Polsce z XI w. Przykłady polskich zabytków tego typu to m.in. Ewangeliarz gnieźnieński, Złoty kodeks pułtuski (Ewangeliarz płocki), Sakramentarz tyniecki, Kazania świętokrzyskie.

Starodruk

Starodruki pod tą nazwą przyjmuje się wydawnictwa opublikowane do końca grudnia 1800 roku. Data ta jest obowiązująca na całym świecie. W Polsce datę taką ustalił wybitny kolekcjoner i bibliograf Karol Estreicher. Starodruki obejmują książki składane techniką ksylograficzną oraz książki złożone czcionką ruchomą. Inną nazwą rzadziej stosowaną jest pojęcie cimelia stosowane do określania szczególnie cennych ze względu na oprawę, tekst lub pojedyncze egzemplarze. Z reguły wchodzą tu inkunabuły i druki późniejsze dobierane według pewnych kryteriów.
Ze względu na :

• tekst– wchodzą tu zabytki literatury klasycznej i plebejskiej, pierwsze edycje literatury narodowej
• druk- okazy wybitnych oficyn wydawniczych i drukarskich, pierwsze druki specjalnych czcionek np. Braille`a
• wyróżniające się szczególnym artyzmem i kunsztem drukarskim, tematyką i techniką składu i oprawy
• formatem i materiałem z jakiego wykonano książkę np. druki na jedwabiu, pergaminie, tzw. karzełki i szczególne miniatury, wybrane cechy indywidualne egzemplarzy np. znaki własnościowe i kolekcjonerskie, zapiski marginalne wybitnych postaci, kolekcje np. Zygmunta Augusta, Jana Groliera itp.

Początkowo sztuka drukarska otoczona była tajemnicą. Wraz z rozpowszechnianiem się w Europie warsztatów drukarskich wykształciły się szkoły drukarskie. W XV i XVI wieku drukarnie wydają teksty reformacyjne i kontrreformacyjne, drugim nurtem edytorstwa są też dzieła starożytnych, wybitnych myślicieli humanizmu . Warto tu wspomnieć dzieła Kopernika, Galileusza, Giordana Bruno. Wraz z przemianami społecznymi, rozwojem kultury i sztuki zmienia się produkcja książek. Umiar w epoce Odrodzenia widoczny był w układzie kolumnowym druku, kroju pisma i zdobnictwa. XVI wiek wprowadza nowy styl zdobnictwa i druku, barok z bogactwem formy i dynamizmem układu książek. Olbrzymi wpływ na drukarstwo ma reformacja. To dzięki niej między innymi pojawiają się pierwsze druki w językach narodowych, wydawane są druki jednostronicowe.
W Polsce w produkcji książek przoduje Kraków i drukarnia Hochfedera, Wietora, Unglera. W roku 1577 powstaje ” latająca ” oficyna wydawnicza przy kancelarii królewskiej, gdzie drukuje się statuty i kroniki, druki kancelarii królewskiej oraz m.in. Utwory Jana Kochanowskiego i Mikołaja Reja. W XVII wieku funkcjonują drukarnie w Wilnie. Toruniu, Poznaniu, Królewcu, Zamościu, są to drukarnie działające przy silnych ośrodkach kulturotwórczych tworzonych przez rody magnackie. XVI / XVII wiek przynosi nowe style zdobienia drukowanych książek. Dążenie do przepychu wprowadza na okładki coraz większe ilości złoceń i motywów. Stosowany jest tzw. superxslibris czyli wyciśnięty na skórze znak herbowy właściciela, otoczony bogato złoconymi, regularnymi motywami tzw. semis. W drukarniach francuskich wprowadzono elementy spirali, motywy kwiatowe, liści palmowych oraz stempli filigranowych i wachlarzowych. Twórcą tego stylu zwanego pointille był introligator paryski Le Gascon.
Epoka Oświecenia wnosi rozkwit czasopiśmiennictwa. Dzięki wcześniejszemu stosowaniu miedziorytów przy drukowaniu ilustracji książki i czasopisma stają się bogato zdobionymi dziełami obejmującymi prawie wszystkie dziedziny nauki i kultury. W latach 1751 – 1772 rozpoczęto druk Wielkiej Encyklopedii francuskiej, zawierającej bogatą dokumentację ikonograficzną, / 11 tomów materiałów ilustracyjnych !/. W tym samym czasie największą oficynę drukarsko- wydawniczą we Francji prowadzi ród Didotów. Oni są wynalazcami papieru welinowego bardzo gładkiego, bez śladów sita, oraz punktu drukarskiego /0,376mm / stosowanego również współcześnie. W ozdabianiu książek, w tym czasie widać wpływ nowego stylu – rokoko. Ilustracją zajmują się specjalnie wynajmowani artyści i malarze m.in. Eisen, Boucher, Grawelot, Moreau mł. Oprawy rokokowe: to głównie jednostkowe egzemplarze bibliofilskie wykonywane na zamówienie często dworu królewskiego, bogato zdobione, z najlepszych materiałów, oprócz wartości intelektualnych stanowiły wartość majątkową i dekoracyjną. Równolegle w Niemczech rozwijają się wielkie przedsiębiorstwa drukarsko – wydawnicze, kładące nacisk na masową produkcję druków. Do największych drukarni należały : znana do dziś firma Breitkopf & Haertel oraz wydawnictwo G.J.Goschen w Lipsku, oficyna J. F. Ungera w Berlinie, wydawcy Goethego, Schillera itd. W Ameryce Północnej drukarstwo przyjęło się dopiero w końcu XVII wieku. Cechą szczególną drukarstwa amerykańskiego była produkcja masowa o nakładzie nigdzie wcześniej nie spotykanym 100 000 egzemplarzy, /wydany w 1732 roku ” Poor Richard’s Almanach /. Wielka rewolucja przemysłowa, a wraz z nią masowość produkcji drukarskiej kończy okres książki rękodzielniczej, bogato zdobionej, jednostkowej jaką były rękopisy, inkunabuły i starodruki.

Wolumin

(z łacińskiego volumen – “zwój”, “księga”, “tom”),
nazwa zwoju papirusowego lub pergaminowego.
odrębna jednostka introligatorska. Może obejmować jeden lub kilka tomów (wówczas powstaje tzw. klocek). Wolumen stanowi jedną z podstaw obliczeń statystycznych oraz inwentaryzacji zbiorów bibliotecznych.

Zwój

Zwój, wolumen, rotulus, pierwotna forma książki, rękopis na pasie papirusu, później pergaminu lub płótna, nawiniętym na drewniany lub kościany drążek (umbilicus).
Pierwsze zwoje papirusowe powstały w Egipcie ok. 3000 p.n.e. Od VII w. p.n.e. zaczęto je stosować w Grecji, następnie w Rzymie. Zwoje przechowywano po kilka sztuk (często były to tomy jednego dzieła) w futerałach metalowych, drewnianych, glinianych lub kamiennych (zwanych capsa, scrinium, bibliotheca).
Tekst na zwoju dzielił się na kolumny, tytuł umieszczano na końcu, do futerału doczepiano kawałek skóry z tytułem i nazwiskiem autora książki (titulus, index). Od II w. p.n.e. pojawiały się zwoje pergaminowe, wtedy też zaczęły powstawać pierwsze kodeksy, które do V w. n.e. wyparły całkowicie zwoje.